بررسی تطبیقی مقاصه و تهاتر در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : کاربردی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه کردستان

چکیده

مقاصه، تقاص و تهاتر در فقه اسلامی، در برخی مذاهب دارای معنای متفاوت و در برخی دیگر مترادف هستند. در فقه امامیه از هر سه و در قانون غالباً از تهاتر استفاده می‌شود. معنای مورد نظر و غالب این اصطلاحات در موضوع مورد بحث، تسویه مطالبات افراد از هم است. با وجود مخالفت برخی، دیدگاه غالب در فقه و حقوق، مشروعیت و مجاز بودن مقاصه ‌است. مقاصه برای ادای هم زمان دو دین، تضمین و توسل به حق کارکرد دارد و از جهات مختلفی چون کاستن از مخاطرات انتقال وجوه و سرعت بخشیدن به معاملات و جلوگیری از تکرار تأدیه و ساده‌سازی ایفای دیون دارای اهمیت عملی  است. در مورد ماهیت مقاصه، برخی آن را از راه‌های انقضای دیون و برخی آن را استثنای از بیع دین به دین، برخی آن را از راه‌های تسلط بر مال غیر، برخی آن را در شمار راه‌های اسقاط تعهدات ذکر کرده و برخی تفصیلات دیگری ذکر کرده‌اند. فقها و حقوقدانان، مقاصه را در عین و دین جایز دانسته‌اند. برخی مقاصه را سه و برخی چهار و برخی یک نوع دانسته و برخی تفصیلات دیگر دارند. هر کدام از این انواع، دارای شرایط و آثار خاص خود هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

ابن منظور، محمد بن مکرم (بی تا). «لسان العرب». بیروت: دار صادر.
ابن‌مطرز، أبوالفتح ناصرالدین بن عبد السیدبن علی (1979 م). «المغرب فی ترتیب المعرب»،چاپ اول. حلب: مکتبة أسامة بن زید.
امامی، سید حسن (1364 ش). «حقوق مدنی»، چاپ پنجم. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
انصاری، محمد علی (1415 ق). «الموسوعة الفقهیة المیسرة»، چاپ اول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
انصاری، مرتضی (1415 م). «کتاب المکاسب»، چاپ اول. قم: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الانصاری.
انصاری، مسعود و محمد علی طاهری (1386 ش). «دانشنامه حقوق خصوصی». تهران: محراب فکر.
بازگیر، یدا... (1379 ش). «قانون مدنی در آئینه آراء دیوان عالی کشور، سقوط تعهدات، ضمان قهری». تهران: فردوسی.
بحر العلوم، سید محمد (1362 ش-1984 م). «بلغة الفقیة»، چاپ چهارم. تهران: منشورات مکتبة الصادق.
بحرانی، یوسف. (بی تا). «الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة». قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1340 ش). «تأثیر اراده در حقوق مدنی». تهران: دانشگاه تهران.
  ----- (1381 ش). «مبسوط در ترمینولوژی حقوق». تهران: گنج دانش.
  ------(1387 ش). «مجموعه محشی قانون مدنی»، چاپ سوم. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1407 ق-1987 م). «الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة»، چاپ چهارم. بیروت: دار العلم للملایین.
حاتمی، علی اصغر (1384 ش). «تقاص مال». مجلۀ دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره 12، 49-74.
حائری، علی (1387 ش). «شرح قانون مدنی». تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن (بی تا). «وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه». بیروت: داراحیاء التراث العربی.
حسینی روحانی، سید محمد صادق (1412 ق). «فقه الصادق»، چاپ سوم. قم: دارالکتاب.
----- (1418 ق). «منهاج الفقاهة»، چاپ چهارم. یاران.
خمینی، سید مصطفی (1376 ش). «تحریر العروة الوثقی»، چاپ اول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خوانساری، سید احمد (1355 ش). «جامع المدارک فی شرح المختصر النافع»، چاپ دوم. تهران: مکتبة الصدوق.
رازی، محمد بن أبی بکر بن عبدالقادر (1415 ق-1995 م). «مختار الصحاح». بیروت: ناشرون.
زبیدی ابوالفیض محمد بن محمد بن عبد الرزاق حسینی، مرتضی (بی تا). «تاج العروس من جواهر القاموس». دار الهدایة.
سبزواری، محمد باقر (بی تا). «ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد». مشهد: مؤسسة آل بیت لإحیاء التراث.
------ (1423 ق). «کفایة الاحکام»، چاپ اول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
شعیبی، فؤاد قاسم مساعد قاسم (2008 م). «المقاصة فی المعاملات المصرفیة»،چاپ اول. بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیة.
شمس، عبدالله (1380 ش). «آئین دادرسی مدنی»، چاپ اول. تهران: نشر میزان.
شهید اول، شمس الدین محمد بن مکی عاملی  (1412 ق). «الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة»، چاپ اول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی  (1413 ق). «مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام»، چاپ اول. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شهیدی، مهدی (1385 ش). «سقوط تعهدات». تهران: مجد.
طباطبایی حکیم، سید محسن (1391 ق). «مستمسک العروة الوثقی»، چاپ چهارم. نجف: مطبعة الآداب.
طباطبائی، سید علی (1412 ق). «ریاض المسائل»، چاپ اول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
طباطبائی، سید محمد کاظم (1417 ق). «العروة الوثقی»، چاپ اول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
----- (بی تا). «نهج الفقاهة». قم: انتشارات 22 بهمن.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1407 ق). «الخلاف». قم: مؤسسة النشر الإسلامی».
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن بن علی (1387 ق). «المبسوط فی فقه الإمامیة»، چاپ سوم. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عاملی، محمد بن علی موسوی (1410 ق). «مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام»، چاپ اول. مشهد: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
علی آبادی، علی (1381). «ایجاد و سقوط تعهدات ناشی از عقد در حقوق اسلامی»، چاپ اول. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی (1416 ق). «کشف اللثام عن قواعد الأحکام»، چاپ اول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
فقعانی، زین الدین علی بن علی بن محمد بن طی (1418 ق). «الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الایقاعات و العقود»، چاپ اول. شیراز: مکتبة مدرسة إمام العصر العلمیة.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی تا). «القاموس المحیط». بیروت: داراحیاء التراث العربی.
محقق آبی، زین الدین ابوالحسن بن أبی طالب ابن ابی المجد یوسفی (1408). «کشف الرموز فی شرح المختصر النافع». قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن (1409 ق). «شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام»، چاپ دوم. قم: استقلال.
مروارید، علی اصغر (1410 ق-1990 م). «الینابیع الفقهیة»، چاپ اول. بیروت: دارالتراث و الدار الإسلامیة.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی تا). «زبدة البیان فی أحکام القرآن». تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة.
منصور، جهانگیر (1378 ش). «قانون مدنی». تهران: دوران.
موسوی خمینی، سید روح ا... . (1390 ق). «تحریر الوسیلة»،چاپ دوم. نجف: مطبعة الآداب.
موسوی خوئی، سید ابوالقاسم (1396 ق). «مبانی تکملة المنهاج»، چاپ دوم. قم: العلمیة.
------ (1377 ش). «مصباح الفقاهة»، چاپ اول. تدوین توسط محمد علی توحیدی، قم: مکتبة الداوری.
موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا (1401 ق). «کتاب القضاء». قم: مطبعة الخی‌ام.
  نجفی، محمد حسن (1367 ش). «جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام»، چاپ سوم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
   نراقی، احمد بن محمد مهدی (1415 ق). «مستند الشیعة فی أحکام الشریعة»، چاپ اول. مشهد: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار