بررسی انعطاف‌پذیری ابزارهای مالی اسلامی جهت تأمین مالی بودجه دولت

نوع مقاله : کاربردی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه مازندران

چکیده

با توجه ضرورت تأمین مالی هزینه‌های دولت و لزوم بررسی روش‌های کارآمد برای تأمین مالی این هزینه‌ها، در مقالۀ حاضر، ابتدا به اختصار مطالعات صورت‌گرفته در زمینۀ تنوع‌بخشی به انواع اوراق بهادار اسلامی بررسی و سپس به‌روش توصیفی با استفاده از منابع معتبر، انواع هزینه‌های دولت و نحوه تأمین مالی آن‌ها از طریق صکوک تبیین می‌گردد. این مقاله درصدد دستیابی به پاسخ این دو پرسش است: (1) کدام‌یک از ابزارهای مالی اسلامی، دارای بیش‌ترین دامنه کاربرد (انعطاف‌پذیری) در تأمین نیازهای مالی دولت می‌باشند؟ (2) کدام‌یک از نیازهای مالی دولت با سهولت بیشتری تأمین مالی می‌شود؟ نتایج بررسی‌های صورت‌گرفته نشان‌دهنده این است که اسناد خزانه اسلامی دارای بیش‌ترین کاربرد در تأمین مالی هزینه‌های دولت بوده و پس از آن اوراق استصناع و اوراق جعاله دارای بیش‌ترین انعطاف‌پذیری در تأمین هزینه‌های دولت می‌باشند. از طرفی، هزینه‌های مرتبط با خرید کالاهای موردنیاز دولت با سهولت بیشتری تأمین مالی می‌شوند. هزینه‌های مرتبط با اجرای طرح‌های عمرانی جدید و هزینه تکمیل طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدیان، اعظم و سراج، سودابه (1390). «نظام بودجه­ریزی و بهبود محیط کسب­وکار: آسیب­شناسی سازوکارهای ایجاد تعهدات مالی در بخش عمومی». فصلنامۀ تازه‌های اقتصاد، شماره 132، تابستان،54-58.
بنی‌هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (1387). «توضیح‌المسائل مراجع عظام»، جلد 2. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
 
بیدآباد، بیژن و محمود، الهیاری‌فرد (1389). «اوراق ‌قرضه غیرربوی (ریالی وارزی) و ابزارهای پولی بانکداری مرکزی بدون ربا». گزارش پژوهشی.
پژوهشکدۀ پولی و بانکی (1385). «صکوک». تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
پهلوان، حمید و رضوی، سید روح ا... (1386). «اوراق صکوک: تعریف، انواع و ساختار». مدیریت پژوهشی توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار. گزارش پژوهشی.
جعفری‌صمیمی، احمد؛ علیزاده، محمد و عزیزی، خسرو (1385). «بررسی رابطه بلندمدت کسری بودجه و عملکرد اقتصاد کلان در ایران: یک تحلیل نظری و تجربی». فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی، دوره 6، شماره 4، 25-46.
حبیبیان، مجید (1384). «درآمدی بر اوراق منفعت و مبانی شرعی آن». مجموعه مقالات چهارمین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، تهران:  دانشگاه تربیت مدرس.
دورنبوش، رودریگر و فیشر، استنلی (1371). «اقتصاد کلان». ترجمه دادگر، یدا... و منجذب، محمد رضا. تهران: انتشارات سروش.
‌‌صالح آبادی، علی (1384). «بررسی اوراق قرضه اسلامی در مالزی از دیدگاه فقه امامیه». فصلنامۀ پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، شماره 25، بهار، 113-95.
صالح آبادی، علی (1385). «بازارهای مالی اسلامی». تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
فراهانی‌فرد، سعید (1381). «سیاست‌های اقتصادی در اسلام». تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فرجی، یوسف (1371). «پول، ارز و بانکداری». تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
------- (1388). «صکوک سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی و پوشش ریسک». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 33، بهار، 7-32.
کمیجانی، اکبر و نظرپور، محمدنقی (1386). «تأمین مالی طرح های اقتصادی از طریق اوراق استصناع». مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی تأمین مالی اسلامی، تهران: مرکز مطالعات دانشگاه صنعتی شریف.
مجتهد، احمد و حسن‌زاده، علی (1384). «پول و بانکداری و نهادهای مالی». تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور (1391). «گزارش وضعیت طرح‌های عمرانی ملی جدید در سال 1391». دفتر امور نظارت بودجه سرمایه‌ای، معاونت نظارت راهبردی.
مقدسی، محمدرضا (1373). «سیاست‌های پولی: انتخاب ابزاری به‌عنوان جایگزین». تهران: معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی.
موسویان، سیدعباس (1386). «صکوک مزارعه و مساقات؛ ابزاری مناسب برای توسعه بخش کشاورزی ایران». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 26، تابستان، 71-95.
------- (1386). «ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)». تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
------- (1388). «صکوک مرابحه، ابزار مالی مناسب برای بازار پول و سرمایه اسلامی». دوفصلنامۀ جستارهای اقتصادی، شماره 11، بهار و تابستان،9-31.
موسویان، سیدعباس و فراهانی‌فرد، سعید. (1385). «اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره)». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 24، زمستان، 71-93.
موسویان، سیدعباس؛ کاوند، مجتبی و اسمعیلی‌گیوی، حمیدرضا (1387). «اوراق بهادار (صکوک) جعاله؛ ابزاری برای توسعه صنعت گردشگری». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 3، زمستان، 141-169.
موسویان، سیدعباس؛ نظرپور، محمدنقی و خزائی، ایوب (1390). «امکان‌سنجی فقهی انتشار اسناد خزانه اسلامی در بازارهای مالی اسلامی». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 40، زمستان، 87-116.
نظرپور، محمدنقی (1384). «اوراق بهادار استصناع (سفارش ساخت) ابزاری برای سیاست پولی». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره 20، زمستان، 81-110.
نظرپور، محمدنقی و خزائی، ایوب (1389). «پوشش ریسک صکوک استصناع دربازاربورس اوراق بهادار». سیاست‌های اقتصادی نامه مفید، شماره ۸۱، زمستان،3-26.
------ (1391 الف). «طراحی و بررسی انواع صکوک استصناع قابل انتشار در بورس اوراق بهادار». پژوهش‌های اقتصادی ایران، شماره 52، پاییز، 183-201.
 
------ (1391 ب). «بررسی عملیات بازارهای ثانویه اوراق بهادار اسلامی (صکوک)». مجموعه مقالات همایش چالش‌های بازارهای مالی ایران و دیدگاه اقتصاد اسلامی، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
هال، جان (1384). «مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک». ترجمه سیاح، سجاد و صالح آبادی، علی. شرکت کارگزاری مفید. گزارش پژوهشی.
 Ayub, M. (2007). “Securitization, Sukuk and Fund Management Potential to be Realized by Islamic Financial Institutions”. Kualalampure: The Book of International Islamic Finance Conference.
Barro, R. J. (1990). “Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth”. Journal of Political Economy, 98(5), 103-125.
Chapra,  M. U. (1992). “Islam and the International Debt Problem. The Journal of Islamic Studies”, 3(2), 214-232.
Chatterjee, S. & Turnovsky, S. J. (2007). “Financing Public Investment through Foreign Aid: Consequences for Economic Growth and Welfare”. Review of International Economics, 13(1), 20-44.
Christie, T. A. L. & Rioja, F. K. (2012). “Debt and Taxes: Financing Productive Government Expenditures”. E-File is  available at:http://www2. gsu.
Easterly, W., Irwin, T. & Serven, L. (2007). “Waking up the Down Escalator: Public Investment and Fiscal Stability”. Policy Research Working Paper Series, No. 4158, Washington, DC: World Bank.
edu/~ecofkr/papers/TCFR_paper.pdf.
Espinosa-Vega, M. A. & Yip, C. K. (1999). “Fiscal and Monetary Policy Interactions in an Endogenous Growth Model with Financial Intermediaries”. International Economic Review, 40(3), 595-615.
Futagami, K. Iwaisako, T. & Ohdoi, R. (2008). “Debt Policy Rule, Productive Government Spending and Multiple Growth Paths”. Macroeconomic Dynamics, 12(4), 445-462.
Ghali, K. H. (2003). “Government Spending, Budget Financing and Economic Growth: The Tunisian Experience”. Journal of Developing Areas, 36(2), 19-37.
Greiner, A. & Semmler, W. (2000). “Endogenous Growth, Government Debt and Budgetary Regimes”. Journal of Macroeconomics, Vol. 22, 363-384.
Hung, F. S. (2005). “Optimal Composition of Government public Capital Financing”. Journal of Macroeconomics, Vol. 27, 704-723.
King, R. G. & Rebelo, S. (1990). “Public Policy and Economic Growth: Developing Neoclassical Implications”. Journal of Political Economy, 98(5), 126-150.
Miller, S. M. & Russek, F. S. (1997). “Fiscal Structures and Economic Growth: International Evidence”. Journal of Economic Inquiry, 35(3), 45-58.
Palovos, T. & Yip, C. K. (1995). “Government Expenditure Financing in an Endogenous Growth Model: A Comparison”. journal of Money, Credit and Banking, No. 27, 1159-1178.
Seddiqui, R. & Malik, A. (2001). “Debt and Economic Growth in South Asia”. The Pakistam Development Review, 40(4), 677-688.
   Turnovsky, S. J. (1996). “Optimal Tax, Debt and Expenditure Policies in a Growing Economy”. Journal of Public Economics, Vol. 60, 21-44.