تأثیر زکات بر فقرزدایی و رشد اقتصادی:مطالعۀ موردی استان‌های شمالی (مازندران، گیلان و گلستان)

نوع مقاله : کاربردی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

2 مدرس دانشگاه پیام نور

چکیده

هدف اصلی این تحقیق، بررسی اثرگذاری زکات گندم و جو بر فقرزدایی استان‌های شمالی و هم‌چنین، اثر درآمد زکات بر رشد اقتصادی طی دورۀ 1384 تا 1390 بوده‌است. از آنجایی‌که مهم‌ترین مصرف زکات، مربوط به تأمین زندگی فقرا، مساکین و تأمین نیازهای زیربنایی جامعه‌است و با توجه به عقاید مسلمانان در مورد پرداخت زکات، معافیت بخش کشاورزی در پرداخت مالیات در سیستم‌های مالیاتی کشور، هم‌چنین، کشت گندم و جو در این استان‌ها، میزان پرداخت زکات این محصولات، درآمد قابل‌توجهی را نشان می‌دهد که بخش مهمی از نیازهای مالی طرح‌های عمرانی و فقرزدایی در روستاها را تأمین می‌کند.نتایج تحقیق نشان داده‌است که درآمد زکات در استان گلستان نسبت به‌استان‌های مازندران و گیلان بیش‌تر بوده‌است و نقش مهمی در فقرزدایی استان داشته‌است. در این میان، استان گیلان با تولید کمتر در بخش گندم و جو و هم‌چنین کسب درآمد زکات کمتر، نقش اندکی در فقرزدایی استان ایفا کرده‌است. هم‌چنین، نتایج، بیانگر نقش مؤثر و معنی‌دار درآمد زکات بر رشد اقتصادی استان‌های منتخب بوده‌است. این تأثیر معادل 005/0 درصد برآورد گردیده‌است. با توجه به این مسئله، تنها زکات گندم و جو قادر به پوشش فقر و تقویت رشد اقتصادی نیست؛ بنابراین، باید از دیگر مالیات‌ها نیز جهت فقرزدایی و ازبین‌بردن آن و رونق اقتصادی بهره جست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ارضروم چیلر، نسرین (۱۳۸۴). «ابعاد گوناگون فقر در ایران». مجموعه پژوهش‌های اقتصادی. ادارۀ بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، شمارۀ ۲۷.
ازکیا، مصطفی و غفاری، غلام‌رضا (1384). «جامعه‌شناسی توسعه، توسعۀ روستایی با تأکید بر جامعۀ روستایی ایران».  تهران: نشر نی.
امینی، اعظم (1384). «مالیات در اسلام». قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول.
آمارنامۀ کشاورزی (1385-1390). وزارت جهاد کشاورزی. معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی. مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. جلد اول: محصولات زراعی، سال زراعی 90- 1389.
پورفرج، علیرضا و انصاری سامانی، حبیب (1390). «نقش مالیات اسلامی زکات در رشد و توسعۀ اقتصادی در مقایسه با مالیات‌های متعارف». مجموعۀ مقالات سومین همایش مالیات‌های اسلامی، قم: دانشگاه مفید، 93- 96.
پیرنیا، حسین (1355). «مالیه عمومی». تهران: امیرکبیر.
تودارو، مایکل (1942). «توسعۀ اقتصادی در جهان سوم». ترجمه غلامعلی فرجادی. تهران: نشر وزارت برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی، اجتماعی و انتشارات، چاپ سیزدهم.
توسلی، محمداسماعیل (1386). «زکات و اثر آن بر رشد و توسعۀ اقتصادی». تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
------  (1383). «امکان‌سنجی‌ اجرای‌ زکات‌ در ایران‌ (با بهره‌گیری‌ از تجربیات‌ کشورهای‌ اسلامی)». سومین همایش دو سالانه اقتصاد اسلامی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 3 و 4 دیماه.
توسلی، محمدحسین (1388). «زکات و اثر آن بر رشد و توسعۀ اقتصادی». مجموعه مقالات دومین همایش مالیات‌های اسلامی، قم: دانشگاه مفید.
ثامنی کیوانی، فرشاد (1377). «تعیین ظرفیت بالقوۀ زکات در ایران». تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
حر العاملی، محمدبن الحسن (1403 ق). «وسائل الشیعه». تهران: المکتبه ا لاسلامیه.
  حسینجانی، ابوالفضل و معتمد، محمدکریم (1391). «نقش زکات درتوسعۀ اقتصادی و اجتماعی روستاهای کشورهای اسلامی». پنجمین کنگرۀ  بین‌المللی جغرافی‌دانان اسلام.
حمزه‌پور، محمدحسین؛ صدر، سید کاظم و کفائی، محمدعلی (1381). «بررسی مالیات‌ها بر شرکت‌ها در ایران بر اساس الگوی مالیات‌های اسلامی». فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی ایران، شمارۀ 10، بهار، 13-40.
خدادادکاشی، فرهاد؛ باقری، فریده؛ حیدری، خلیل و خدادادکاشی، امید (1381). «اندازه‌گیری شاخص‌های فقر در ایران، کاربرد انواع خط فقر، شکاف فقر، شاخص فقر، 1363-1379». گروه پژوهشی آمارهای اقتصادی، 11.
خرمی، فرهاد (1375). «بررسی تطبیقی – تحلیلی از نظریه فقر زدایی اسلامی و نظریه‌های فقرزدایی انگلوساکسون». مجلۀ برنامه و بودجه، شماره 2، 47-71.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1379). «مبانی اقتصاد اسلامی». پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران: سمت، چاپ سوم.
رضوانفر، نادیا (1389). «بررسی اثر اقتصادی زکات (گندم و جو) در توسعۀ روستایی: مطالعۀ موردی استان کردستان سال‌های 81-88». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌نور.
زمانی‌فر، حسین (1382). «ارزیابی توان فقرزدایی زکات در برخی از استان‌های منتخب». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، دانشکدۀ اقتصاد، دانشگاه تهران.
سال‌نامه‌های آماری استان‌های مازندران، گیلان و گلستان در سال‌های 1388، 1389 و 1390. سایت مرکز آمار.
سلیمانی امیری، غلامرضا و فرشی، زهرا (1390). «ارزیابی روش محاسبه زکات در بنگاه های اقتصادی کشورهای اسلامی». نشریۀ فقه اهل بیت،  شماره 67-66، 205-249.
شعبانی، احمد و کاشیان، عبدالمحمد (1392). «زکات پول از منظر فقه فریقین و بررسی ظرفیت بالقوۀ آن در فقرزدایی (مطالعه سال‌های 1387 تا 1389 اقتصاد ایران)». دوفصلنامۀ مطالعات اقتصاد اسلامی، دورۀ  6، شمارۀ  11، 35-60.
صدر، محمدباقر (1375). «اقتصادنا». چاپ اول، تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
طیب، زین العابدین (1389). «زکات و کاهش فقر در جهان اسلام». مترجم: عباس‌پور، محمد. مجلۀ مشکوه، شمارۀ 59.
طیبی، سید کمیل؛ حاجی کرمی، مرضیه و سریری، هما (1390). «تحلیل درجه باز بودن مالی و تجاری روی توسعۀ مالی ایران و شرکای تجاری (2009-1996)». فصلنامه تحقیقات اقتصادی، شمارۀ  4، 39-60.
عاقلی، لطف‌علی (1391). «سنجش ظرفیت پرداخت مالیات‌های اسلامی در استان‌های کشور (مطالعۀ موردی زکات)». پژوهش‌نامۀ مالیات، شمارۀ 16، 62-92.
عسکری، حشمت‌اله و بادپا، بهروز (1393). «اثر زکات بر مصرف عمومی در ایران»، دو‌فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره‌12، 83-112.
عسکری، محمدمهدی و کاشیان، عبدالمحمد (1389). «آزمون بسندگی زکات و خمس در تأمین حداقل معیشت خانوارهای نیازمند در اقتصاد ایران طی سال‌های 1380 تا 1387». معرفت اقتصادی، سال دوم، شمارۀ اول، پیاپی سوم، 5 ـ 34.
قره‌باغیان، مرتضی (1375). «اقتصاد رشد وتوسعه». تهران: نشر نی، جلد اول، 7.
کاشیان، عبدالمحمد (1383). «نقش بالقوه زکات در کمک به فرآیند توسعه اقتصادی کشورهای مسلمان». بلاغ مبین، شماره21تا23، تابستان، 137-158.
کیاءالحسینی، سید ضیاءالدین (1387). «نقش زکات فطره در فقرزدایی مطالعۀ موردی: ایران 1385-1370». فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شمارۀ 31، پاییز، 133-159.
کیاءالحسینی، سیدمهدی (1383). «بررسی نقش زکات (گندم و جو) در توسعۀ روستایی (مطالعۀ موردی استان گلستان)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، مؤسسۀ آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
گزارش آماری (1391). «امور اعتماد‌سازی و جلب مشارکت‌های مردمی، کمیته امداد امام خمینی (ره)». گزارش شماره 289.
گیلک حکیم‌آبادی، محمد تقی (1386). «بررسی توان زکات گندم و جو در کاهش فقر، مطالعۀ موردی استان گلستان». نامۀ مفید، شمارۀ 54، 101-122.
لشکری، محمد و بافنده ایمان‌دوست، صادق (1390). «نقش دولت اسلامی در توسعۀ اقتصادی». فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شمارۀ 2، 125-140.
میرمعزی، سید حسن (1390). «نظام اقتصاد اسلامی، مبانی، اهداف، اصول راهبردی و اخلاق». تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
نصر اصفهانی، مهدی؛ نصر اصفهانی، مهرناز و دلوی اصفهان، محمدرضا (1392). «بررسی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی از دیدگاه مؤدیان و کارشناسان مالیاتی». دو فصلنامه پژوهش‌های مالیۀ اسلامی، دورۀ 1، شمارۀ  1، 27-36.
Arellano, M. and Bond. S. (1991). “Some tests of specification for panel data: Monte Carol evidence and application to employment equation”. Review of Economic Studies, 58(2), 27-39.